Boşnak Mutfağı Kültürü | Türk Mutfağı Etkileşimi | Dedova Prsuta

GİRİŞ

İşgal altındaki ülkeler ve şehirler, işgal eden güçlerin kültürel baskıları nedeniyle yerel dillerini, kültürlerini ve geleneklerini sürdürememekte, bu yüzden başka ülkelere göç etmektedirler. Göç eden topluluklar zamanla özelliklerini yitirme riskiyle karşı karşıya kalabilir ve asimile olabilirler. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ise göç eden topluluklara hoşgörü ile yaklaşılmış ve kendi kültürlerini yaşamalarına olanak sağlanmıştır. Bu durum, Osmanlı’dan günümüz Türkiye’sine kadar ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal anlamda önemli etkiler yaratmıştır.

Balkanlarda yaşayan Boşnaklar, Osmanlı İmparatorluğu'nun hoşgörülü politikaları sayesinde kendi kültürlerini korumuşlardır. Osmanlı'nın bölgedeki hakimiyeti sırasında Boşnaklar, İslamiyet'i kabul etmiş ve Osmanlı Devleti'ne bağlılıklarını göstermişlerdir. I. Dünya Savaşı sonrası Bosna-Hersek, Yugoslavya'nın bir parçası olmuş ve Boşnaklar büyük göç dalgalarıyla Anadolu'ya gelmiştir. II. Dünya Savaşı'nda da benzer şekilde Boşnaklar Türkiye'ye göç etmiştir.

Boşnaklar, göç ettikleri Türkiye'de kendi kültürel ögelerini devam ettirmişlerdir. Boşnak mutfak kültürü, Osmanlı ve Türk mutfak kültürleriyle etkileşim içinde gelişmiştir. Türkiye'de Boşnak dernekleri ve vakıfları kurarak kültürlerini ve mutfaklarını yaşatmaya çalışmışlardır. Özellikle İzmir, Balkan göçmenlerinin yoğun olduğu bir kent olarak dikkat çekmektedir. Boşnak dernekleri, kültürel etkinlikler düzenleyerek hem kendi kültürlerini korumakta hem de genç kuşaklara aktarmaktadırlar.

Sonuç olarak, Boşnakların tarihsel süreçte yaşadıkları göçler, kültürel miraslarını koruma ve sürdürme çabalarını etkilemiş, Türk mutfak kültürü ile etkileşim içinde olarak önemli bir kültürel zenginlik yaratmıştır. Bu çalışma, Boşnak mutfak kültürünün Türk mutfağı ile etkileşimini araştırarak literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Boşnak mutfağı, farklı etnik kökenlerin mutfak geleneklerini yansıtan ve geniş bir yemek çeşitliliğine sahip zengin bir kültürdür. Osmanlı etkileriyle şekillenen bu mutfak, Bosna ve Hersek bölgelerinde farklılık göstermektedir. Bosna'da daha çok et ve süt ürünleriyle hamur işleri tüketilirken, Hersek'te sebze ağırlıklı bir beslenme görülmektedir. Boşnak böreği, önemli bir yemek olup müslümanlar tarafından perşembe, hristiyanlar tarafından pazar akşamları tüketilir. Boşnak mutfağında domates, patates, biber, sarımsak gibi malzemeler sıkça kullanılırken, şliva meyvesi ve yerbasmaz armudu gibi yerel ürünler de önemlidir. Kahvaltıda ayvar gibi yöresel yiyecekler tüketilirken, öğle ve akşam yemeklerinde mantı, güveç, kebap, köfte, musakka gibi Türk yemekleri tercih edilir. Kahve, Boşnak kültüründe önemli bir yer tutar ve genellikle Türk kahvesi olarak tüketilir. Dini bayramlar ve düğün geleneklerinde ise çeşitli yemekler ve tatlılar ikram edilir. Boşnaklar arasında yaygın olan çay içme kültürü ise Türkiye'ye göçlerle birlikte yaygınlaşmıştır.

Çalışma, Türkiye'deki Boşnak topluluğunun mutfak kültürünü anlamak ve Türk mutfağıyla etkileşimini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Katılımcıların demografik özelliklerine bakıldığında, çalışmaya katılanların çoğunun kadın (%65.2) olduğu ve yaş ortalamasının 41-50 arasında olduğu görülmektedir. Eğitim düzeyine göre, katılımcıların üçte birinden fazlasının lisans mezunu olduğu (%34.8) gözlemlenmiştir. İstanbul'da yaşayanların oranı diğer illere göre daha yüksektir (%47.8).

Boşnak mutfak kültüründe öne çıkan yemek gruplarına dair incelenen verilere göre, katılımcıların tamamı hamur işlerini (%100.0) önemli bulmuşlardır. Ayrıca, et yemekleri (%87.0), tatlılar (%82.6) ve çorbalar (%65.2) da mutfak kültürlerinin önemli bir parçası olarak kabul edilmiştir. Ancak, zeytinyağlılar (%13.0), pilavlar (%21.7) ve sebzeler (%34.8) daha az önemli bulunmuştur.

Katılımcılar, mutfaklarında genellikle un ürünleri ve hayvansal ürünler kullandıklarını ifade etmişlerdir. Bu tercihlerinin arkasında, coğrafi faktörlerin, tarihsel deneyimlerin ve savaşların etkili olduğunu belirtmişlerdir. Özellikle savaş dönemlerinde tarım ürünlerine ulaşmanın zorluğu, daha dayanıklı ve kolay elde edilebilen un ürünlerinin ve hayvansal ürünlerin tercih edilmesine neden olmuştur.

Katılımcılar ayrıca, Boşnak mutfağında hamur işlerinin ve et yemeklerinin yanı sıra hayvansal ürünlerin (özellikle tereyağı ve iç yağ), süt ürünlerinin (özellikle yoğurt) ve kremanın önemli olduğunu belirtmişlerdir.

Sonuç olarak, bu çalışma, Türkiye'deki Boşnak topluluğunun mutfak kültürüne dair kapsamlı bir anlayış sunmaktadır. Katılımcıların yemek tercihleri ve mutfak alışkanlıkları hakkında sağladığı detaylı bilgiler, Boşnakların yaşam tarzı, tarihsel deneyimleri ve coğrafi faktörlerle nasıl etkileşime girdiğini anlamamıza yardımcı olmaktadır.

Başlangıçlar

Begova: Tavuk göğsü, havuç, patates, kuru bamya ile hazırlanan ve krema, un ve limonla terbiye edilen bir çorba.
Kupus: Parça et, soğan ve beyaz lahana ile hazırlanan, domates ve salça eklenerek pişirilen ve limon ile servis edilen bir çorba.
Ana Yemekler:

Pita (Börek): Kıymalı, sebzeli, patatesli veya peynirli iç harcın kullanıldığı börek çeşitleri.
Ribitsa (Boşnak Mantısı): Kıymalı, soğanlı ve baharatlı harçla doldurulan ve fırında pişirilen küçük kareler halindeki hamur.

Cevapcici: Soğan salatası ve kaymakla servis edilen köfte yemeği.
Kurutulmuş/İsli Etler: Pleçka (Kurutulmuş inek eti), Suho meso (Kurutulmuş dana eti), Jaretina (Kurutulmuş keçi eti) gibi çeşitlerin yer aldığı etler.
Pleskavitsa: Yuvarlak köfte şeklinde hazırlanan et yemeği, yanında biber, domates ve lavaş ekmeğiyle servis edilir.
Raznjici: Şişte pişirilen etler ve soğan salatası ile servis edilen bir yemek.
Teletina İspod Saca: Küp doğranmış etin közde pişirilerek servis edildiği bir yemek.
Potoplika: Haşlanmış dana eti ve ince yufka ekmeğinin katmanlar halinde pişirilmesiyle oluşturulan bir yemek.

Bamja (Bamya): Soğan ve kuşbaşı etle pişirilen bamya yemeği.

Soka: Kırmızı veya yeşil biberin içine süt ve kaymak karışımının doldurulmasıyla elde edilen bir turşu.

Triliçe: İnek, koyun ve keçi sütünden yapılan bir sosla ıslatılmış kek, karamel şekerle servis edilir.
Kaymacina: Yumurta, süt ve şekerden yapılan ve pişirilerek servis edilen bir tatlı.
Dudove: Un, yağ, yoğurt ve yumurtadan yapılan bir kurabiye, cevizle servis edilir ve üzerine şerbet dökülür.
Tufahije: Elmaların içi oyularak şekerli suda haşlanması ve ceviz-balmumu karışımıyla doldurulmasıyla hazırlanan bir elma tatlısı.

Bu yemekler, Boşnak mutfak kültürünün zenginliğini ve çeşitliliğini yansıtmaktadır. Her bir yemeğin kendine özgü bir tarifi ve sunumu bulunmaktadır, bu da Boşnak mutfak kültürünün çeşitliliğini ve derinliğini göstermektedir.

Bu verilere göre, Türkiye'de yaşayan ve çalışma kapsamına alınan Boşnakların kendi kültürlerine ait yemeklerin malzemelerini bulma durumları inceleniyor. Katılımcıların çoğunluğu (%86.6), bu malzemeleri Türkiye'de bulabildiklerini ifade ediyor. Ancak, bazıları (%13.4) malzemelerin tadının Bosna'dakine benzemediğini belirtiyor. Örneğin, katılımcılar sıradan marketlerden her şeyi kolayca bulabildiklerini ancak tadının orijinalinden farklı olduğunu belirtiyorlar.

Katılımcılar, Boşnak yemeklerinin kültürel ritüellerde önemli bir yer tuttuğunu vurguluyorlar. Özellikle bayram, nişan, düğün, cenaze ve doğum gibi özel günlerde bu yemeklerin hazırlandığı ve tüketildiği belirtiliyor. Bununla birlikte, Türkiye'de yaşayan Boşnakların çoğu (%82.6), bu yemeklerin geçmişi ve kültürel kökenleri hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını ifade ediyorlar.

Ayrıca, Türkiye'de yaşayan Boşnakların tamamı (%100.0), kendi kültürlerine ait yemekleri çocuklarına veya torunlarına aktardıklarını belirtiyor. Ancak, genç neslin bu yemekleri hazırlama konusunda yetersiz olduğu ve geleneksel tariflerin unutulmaya yüz tutuğunu belirtiyor.

Katılımcılar ayrıca, genç neslin geleneksel tarifleri öğrenme ve koruma konusundaki tutumlarına da değinmişlerdir. Bazıları gençlerin bu yemekleri hazırlama konusunda yetersiz olduğunu ve geleneksel tariflerin unutulmaya başladığını belirtirken, diğerleri gençlerin de bu kültürel mirasa sahip çıkması gerektiğini ve geleneksel tarifleri değiştirmeden korumaları gerektiğini vurgulamışlardır. Bu yorumlar, Türkiye'de yaşayan Boşnak toplumunun kültürel değerlerini ve yemek kültürünün geleceğini koruma konusundaki endişelerini yansıtmaktadır. Bu nedenle, gençlerin bu yemeklere sahip çıkması ve geleneksel tarifleri değiştirmeden koruması gerektiği vurgulanıyor.

Sonuç olarak, Türkiye'de yaşayan Boşnakların kültürel miraslarını koruma ve yaşatma çabaları, geleneksel yemeklerin hazırlanması ve sosyal ritüellerin devam ettirilmesi üzerine odaklanmaktadır. Katılımcıların çoğunluğu, kültürel değerlere sahip çıkmanın ve geleneksel tarifleri korumanın önemine vurgu yapmıştır.

Çalışma, Boşnakların kültürel miraslarını koruyarak ve yaşatarak sürekliliğini sağlamanın önemine vurgu yapıyor. Osmanlı etkisiyle Boşnak ve Türk mutfağı arasında benzerlikler görülürken, Boşnaklar kendi mutfak kültürlerini Türk toplumuyla uyumlu bir şekilde devam ettirmeye çalışmışlardır. Geleneksel yemeklerin kuşaklar arası iletişimle aktarılması ve Türkiye'de bulunan malzemelerle yapılması, kültürel sürekliliğin sağlanmasına katkı sağlıyor. Ancak yeni nesillerin bu yemekleri daha az yapabildiği ve unutmaya başladığı gözlemleniyor. Yazılı tariflerin korunması ve sözlü tarih çalışmaları, Boşnak mutfağının gelecek nesillere aktarılmasında önemlidir.

Boşnakların Türk mutfağındaki yemekleri yapabildiği ve özel günlerde geleneklerini sürdürdüğü çok açıktır. Özel gün ritüelleri genellikle Türklerin ritüellerine benzerlik gösterirken, dinle ilişkili günlerde benzer ritüeller gerçekleştiriliyor. Bu durum, Boşnakların Müslüman olmaları ve Türk ve Boşnak yemek kültürlerinin benzerliğinden kaynaklanıyor.

KAYNAKÇA

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergis
Haziran 2021 Cilt 23 Sayı 1 (407-428)
DOI: 10.26468/trakyasobed.834049
Araştırma Makalesi

Link